Waarheid
Kan mij niet beschermen tegen gedachten, die door mijn hoofd spoken als ik bezig ben met een nieuw werk in mijn atelier. Kunnen wij ontsnappen aan onze gedachten, denk ik dan. Ik filosofeer wat over het onderwerp: Waarheid.
“De wildste fantasie is nog niet zo erg als de waarheid.”[i]
Waarheid gebaseerd op feiten en wetenschappelijke ontdekkingen? Waarheid verkondigt door een expert op een bepaald gebied? Als er wordt gezegd dat de waarheid wordt gezegd, moet dat dan altijd worden geverifieerd?
De waarheid is er voor de wetende. De waarheid is er voor een niet twijfelende wetenschapper. Of moet er altijd worden getwijfeld aan de waarheid. Mag er best een continue onwetendheid zijn, waar wij ons in bewegen. Is onze waarneembare wereld een wereld waarin de waarheid vanzelfsprekend is. Wij moeten ons niet laten meeslepen in het zoeken naar de waarheid door complottheorieën. Of andere vreemde gedachten, die ons bij het zoeken naar de waarheid door het hoofd schieten.
Worstelen met de waarheid schrijft Ronald Raak in de Volkskrant van 2 februari 2024. Hij bespreekt het integrerende boek van Nicolaus Cusanus De docta ignorantia, dat eindelijk in het Nederlands is vertaald als Over de wetende onwetendheid.
“Geen mens kan ooit de waarheid kennen, maar dit betekent nog niet dat de waarheid niet bestaat.”[ii]
Zal door het spreken van de waarheid ons levensgeluk toenemen? Cusanus bespreekt onder andere, dat wij moeten: “Blijven streven naar kennis, in een ‘jacht naar wijsheid’. Dat we hierin niet slagen, is voor de theoloog geen bezwaar, de waarheid is immers alleen in God.”
Het besef dat je niets met zekerheid weet is een teken van wijsheid. Zeker in tijden van polarisatie is het belangrijk niet te blijven hangen in je eigen gelijk. Ook anderen die claimen dat ze de waarheid spreken moeten we kritisch blijven ondervragen. Het is bovendien bevrijdend om je los te maken van politieke standpunten of religieuze overtuigingen die jou voorschrijven wat je moet denken.[iii]
Idealen zoals het spreken van de waarheid is natuurlijk een Utopie, maar het streven naar de waarheid blijft altijd een goede zaak. Zoeken naar kennis is denk ik een plicht van ons als mens. Mogelijk dat wij daardoor onze initiële dierlijkheid zijn ontgroeid.
Dat wij daardoor in staat zijn om onszelf te ontstijgen, door het doen van geweldige technologische en wetenschappelijke ontdekkingen. Dat ontstijgen lukt ons niet altijd, wij vallen nog te vaak terug in ons aan primitief dierlijk gerelateerd gedrag.
Ook dat moeten wij meenemen is onze overpeinzingen over de waarheid. Onze eigen waarheid onder ogen kunnen zien, waarin wij onze tekortkomingen meenemen. Onze eigen zwakheden mee laten wegen in dat proces. Is dat misschien een waarheid? Zijn waarheid en wijsheid gekoppelde entiteiten?
Filosofie is altijd twijfelen. Het stellen van de juiste vragen. Of zoals Nietzsche het ooit formuleerde: “Je kunt jouw filosofie wel onderwijzen, maar kun je ook jouw filosofie leven?”
Mogelijk zou dat een kernpunt kunnen zijn in ons eigen bestaan. Iets om over na te denken!