Mark Pol

Wij zijn op deze planeet elkaar continue aan het bevechten met alle middelen, die de technologie ons heeft gegeven[i]. De huidige situatie in de wereld op dit moment vormde mede de gedachte: “Is het mogelijk een structuur te bedenken waarin, voordat de agressie de boventoon gaat voeren, eerst alles rustig wordt overdacht en beredeneerd?”

Een structuur of een overleg beginsel te gaan implementeren, die eerst een wijze en bedachtzame blik werpt op het gerezen probleem. Met in het achterhoofd de huidige situatie met alle oorlogen, dictaturen en onderdrukking werd in mij een sterk opwellende afkeer opgeroepen[ii]. De afkeer van al het geweld en zinloos geschreeuw werd alleen maar sterker. Ik kon er zelfs niet meer van slapen.

Tot in de loop van de afgelopen dagen ik op het idee kwam, om te proberen een overleg cluster met zeven wijze mensen op te richten. Een kleine groep dat in staat is, om de voor liggende problematiek op een zo mogelijk objectieve wijze te benaderen. Gekoppeld over de hele wereld in elk land een groep wijze mensen, die elkaar continue benaderen en onafhankelijk overleg voeren met elkaar. Zij zorgen ervoor dat alle aangedragen argumenten zorgvuldig worden onderzocht en dubbel gecontroleerd. In nauw overleg met de andere groepjes in het wereldwijde netwerk.

Wie zouden die mensen dan moeten zijn? Geleerden? Oude mensen? Ja, misschien. Zijn het mannen? Vrouwen, Ja, misschien. Zijn het levenswijze mensen, ja. Misschien. Deze mensen zouden een doorsnede van de samenleving moeten zijn. Zij zouden geboeid moeten zijn door de ontwikkelingen op deze planeet. Zich oprecht zorgen moeten maken waar het heen zal moeten gaan met deze planeet. Het aantal landen (196 x 7 = 1372) maal zeven, is dat netwerk dan groot genoeg? De afstemming zal op continue basis moeten gebeuren. Het netwerk zal 7/24 moeten kunnen functioneren. Eenmaal in de twee jaar moet de groep worden gewisseld om de neutraliteit te behouden? Zijn het vrijwilligers? Worden zij betaald of gesponsord, zou dat neutraal kunnen?

Alles wat wordt gedacht, besproken en besloten moet zeer nauwkeurig worden vastgelegd. Vanuit dat netwerk zullen er open lijnen moeten lopen naar de verantwoordelijke leiders van die landen. De toekomstige wereld moet een wereld worden waarin én wijsheid én openheid de boven toon zal moeten voeren.

Het netwerk is politiek onafhankelijk. De invloed van macht en geld zal voortdurend moeten worden bewaakt. Alle leden van dat netwerk zullen bestand moeten zijn tegen die invloeden. Het netwerk moet voortdurend zoemen van de gedachten en de argumenten, die zo nauwkeurig mogelijk moeten worden gewogen.

Korte uitleg over het getal zeven. Is het getal zeven een volmaakt getal?

De Pythagoreëers noemden het getal zeven een volmaakt getal, omdat het uit drie en vier was samengesteld: de driehoek (verbonden met drie-eenheid van de geest) en het vierkant (verbonden met de vier elementen van de materiële wereld), die twee volmaakte figuren vormen als geïntegreerd symbool van de vergeestelijkte mens. De driehoek en het vierkant vormen samen het symbool voor het getal 7. De kleur indigo of paars is verbonden met dit getal. De integratie van de driehoek en het vierkant staat voor het samensmelten van het lichaam (4) en de geest (3), ofwel het menselijke en het goddelijke. Plato zei dat op de zevende dag de ziel van de aarde ontstond.

Zeven is ook het getal van natuurlijke cycli die we op allerlei vlakken kunnen zien: in de muziek, in de kleuren en de elementenleer maar ook in het leven van een mens kunnen we deze zevenjarige fasen herkennen. In de Bijbel wordt gesproken over zeven magere, armoedige en zeven vette, overvloedige jaren. De hoogste trilling van de zeven geeft op menselijke niveau een spirituele meester: een gezuiverd lichaam, verlicht denken en glorieuze geest. “Septos” in het Grieks betekent heilig, goddelijk, de emanatie van de hoogste kracht die indaalt vanuit de spirituele dimensie.

Al deze voorgaande argumenten, die het getal zeven beschrijven, zijn natuurlijk erg oud. Toch vond ik, bij mijn eerste gedachten, om een groep mensen van zeven deelnemers op te zetten een boeiende gedachte. Wat zou dat teweeg kunnen brengen, als zoiets gerealiseerd zou kunnen worden? Het zou natuurlijk op heel veel tegenstand kunnen rekenen. Het wordt natuurlijk onmiddellijk in de hoek van de onmogelijkheden gezet. Utopia?

Hoe moet de selectie worden opgezet? Hoe moet dat worden georganiseerd? Het moet los blijven van elke politieke kleur of invloed. Als de selectie is afgerond, hoe moeten de lijnen worden uitgezet naar de politiek en of leiding van het land waarin die zeven-groep zich bevindt. In landen waar op dit moment al onderdrukking, discriminatie en oorlog heerst, zal het bijzonder moeilijk zijn om een dergelijke groep mensen te kunnen samenstellen.

Misschien eerst in Europa en dan met al die ervaringen en kennis het verder uitbouwen naar de landen buiten Europa. Cultuur en taal zullen al een enorme barrière zijn.

De kwestie van deze tijd is de polarisatie in samenleving, politiek en economie. Oftewel: de neiging om alles in opposities te zetten en ‘de ander’ te verketteren.

Er is mildheid nodig, een blik op de langere termijn, het vermogen om in grijstinten te denken en in ontwikkelingen. Allemaal eigenschappen die geassocieerd worden met ouder en wijzer worden.

Nu worden we met veel mensen steeds ouder, maar worden we ook wijzer? Mijn stelling is dat we dat niet alleen aan ieders individuele kwaliteiten moeten overlaten. Daarmee overvragen wij het individu en onderschatten we de kracht van gezamenlijkheid. En bovendien: onze overspannen puberale samenleving heeft wat wijsheid hard nodig.

Maar wat is wijsheid? Hoe leren we het en hoe dragen we het over?

Wat is wijsheid? Hoe vaak vragen we ons dat niet af? Bij voorbeeld als je voor ingrijpende beslissingen staat. Een keuze moet maken met verstrekkende gevolgen. We wegen voor en tegen af. Maken een afweging van oorzaak en gevolg. Uiteindelijk kies je voor wat goed is en gelukkig maakt. Wijsheid is meer vrucht van levenservaring. Het is een levenskunst. Alle grote beschavingen hebben het zoeken naar wijsheid gekend.

Deze wijsheid had een praktisch doel: zij moest de mens brengen tot verstandig gedrag en bekwaamheid om in het leven te slagen. Ze vergde bezinning op het leven en behelsde ook een zekere moraal. Ze was het humanisme van de oudheid. In de heilige Schrift wordt de wijsheid dikwijls verbeeld als een persoon. Zo vertelt ons vandaag het boek Spreuken over Vrouwe Wijsheid, die haar huis heeft opengezet en mensen uitnodigt om bij haar aan tafel te komen: 'Eet van mijn brood en drink van mijn wijn; laat je onverstand varen en zie wijze mensen te worden', zo zegt zij. De bijbel spreekt in de eerste lezing van vandaag over levenswijsheid.

Er klinkt geen verwijt, geen gemoraliseer, geen gepreek maar een uitnodiging tot al wie onervaren is met het leven en geen inzicht heeft. Wijsheid verwijt niet, wijsheid leert ons leven. Want Wijsheid is als eten en drinken voor de mens, brood en wijn

Wat is wijsheid? Hoe meer je weet, hoe ingewikkelder het blijkt

Opgejaagd door maatschappij en media die snelle antwoorden verlangen, zoeken zij naar snelle conclusies en eenduidige cijfers. Dat verhoudt zich slecht tot de stapels kennis die de zaken alleen maar moeilijker maken. Want: hoe meer je weet, hoe ingewikkelder het blijkt. Zet daartegenover de groeiende druk op politici en bestuurders om heldere keuzes te maken, en je begrijpt dat de spanning daardoor sterk oploopt.

Empathie is niet meegaan met de ander, maar erkennen van de ander. Meeleven betekent dus niet altijd mee moeten bewegen. Valse verwachtingen wekken is erger dan duidelijkheid scheppen.

Wijsheid staat open voor de kracht van nieuwe mogelijkheden. Wijsheid betekent: accepteren dat andere mensen anders, niet noodzakelijkerwijs verkeerd, tegen de wereld aankijken. Wijsheid betekent waarden en emoties gebruiken om ons te laten leiden in het leven, en ons er niet door te laten ketenen.

Beter wijs dan slim[iii]

Wijs zijn is iets heel anders dan slim zijn.
Slimheid is als een lens met een heel scherp focus. Wijsheid lijkt meer op een groothoeklens. Wijsheid gaat meer over overzicht dan over details.

Wijsheid helpt ons geen overhaaste conclusies te trekken. We kunnen kiezen voor een ruimer gezichtspunt. Met wijsheid zijn we in staat verdraagzamer te zijn, alternatieven te ontwikkelen en te overwegen. Met wijsheid bekijken we dingen op een andere manier, en vanuit veel verschillende invalshoeken.

Wijsheid gaat over hoe we naar de wereld kijken; onze perceptie. Onze perceptie hangt samen met onze waarden; wat we waardevol vinden.
Het bewust zijn van onze perceptie en onderliggende waarden, en het in staat zijn om deze perceptie te veranderen en waarden te heroverwegen.

Diverse woorden uit woordenboeken, die kort uitleg geven over de woorden die gebruikt worden binnen het concept wijsheid.

Perceptie

We leven in een wereld die we ‘zien’. De wereld die we zien is echter niet de materiële wereld om ons heen, maar de ‘waargenomen’ wereld in onze geest. De materiële wereld kan precies dezelfde zijn, en toch zullen mensen verschillende dingen zien:
Een vakantie is al half voorbij, of we hebben de helft van de vakantie nog voor ons.
Een fout is een ramp, of een fout leert ons een belangrijke les.
Onze geest voegt informatie, ervaring, kaders, actuele context, gevoelens, en emoties toe. Al deze elementen worden door onze ‘perceptie’ georganiseerd tot ‘de manier waarop we de situatie opvatten’.

In de loop van de tijd ontwikkelen we zo een persoonlijke kijk op de wereld. Dat is hoe we de wereld zien.
Deze kijk op de wereld kan vol tekortkomingen, vooroordelen, stereotypen en verwarring zitten.

Logische cocon

Er wordt vanuit gegaan dat iedereen zich logisch gedraagt binnen zijn of haar ‘perceptiecocon’, waarmee wordt bedoeld: de manier waarop de betreffende persoon de situatie waarneemt en de waarden die hierbij naar zijn mening in het geding zijn. In plaats van die persoon in gedachten domheid of kwaadwilligheid te verwijten, erkennen we dat zijn of haar gedrag logisch is, en proberen we de ‘perceptiecocon’ te begrijpen waarbinnen dat gedrag logisch is.
Rekening houden met zulke ‘logische cocons’ is een onderdeel van wijsheid.

Waarden

Waarden geven inhoud, belang en betekenis aan dingen. We kiezen dingen uit en geven ze onze aandacht omdat ze waarde hebben.
Wijsheid helpt ons in te zien welke rol waarden spelen in onze perceptie. Door welke waarden worden we gedreven? Welke negatieve waarden hebben we vermeden?
Het doel van wijsheid is om onze waarden te dienen, de waarden van onze gemeenschap, en die van de wereld als geheel. Met behulp van wijsheid kunnen we onze waarden onderzoeken.

Wijsheid betekent weten dat we keuzes hebben. Onze volgende stap hoeft niet te worden bepaald door de positie waarin wij ons nu bevinden.

Wat is wijsheid?

Wijsheid is een deugd die zich moeilijk laat specificeren. Doorgaans noemen we iemand wijs als deze weet wat goed of verstandig is om te doen in een lastige situatie. Maar het is moeilijk te zeggen wat je concreet moet weten en doen om wijs te zijn. Kijken we naar Wikipedia, dan zegt deze: 'Wijsheid is de kunst om in alle levensomstandigheden juist te oordelen en te handelen'. De betekenis is dus praktisch en moreel. ‘Wijs’ zijn houdt dus niet zozeer in dat je geweldig intelligent bent, dat je over bovennatuurlijke heldere ingevingen beschikt of alle antwoorden kent op vragen die het leven je stelt. Wijsheid is in deze optiek:

• Situaties begrijpen en een diep inzicht hebben in het leven
• Mensen goed aanvoelen
• Met compassie gezonde oordelen vellen of goed doordachte beslissingen nemen

Neuroloog Robert Sternberg definieert het begrip wijsheid als het gebruiken van intelligentie, creativiteit en ervaring ten behoeve van het algemeen belang, door een evenwicht te zoeken tussen het eigen belang en dat van anderen, en tussen belangen op korte en langere termijn. Wijsheid houdt in zijn optiek dus in dat je voorbijgaat aan enkel de voordelen voor jezelf en gericht bent op de ander en het algemeen belang. Wijsheid gaat dus verder dan het op een slimme en handige manier keuzes maken in je eigen belang. Doe je dit wel, dan spreek je van manipuleren De Griekse filosoof Aristoteles sprak over ‘praktische wijsheid’; de morele wil om het goede te doen en de morele vaardigheid om uit te vinden wat het goede is.

Met andere mensen omgaan vraagt dus om een bepaalde mentale flexibiliteit, die geen enkele set gedragsregels kan omvatten. Hoewel er dus geen vaste set regels is voor ‘wijs’ gedrag, kun je uit deze omschrijvingen competenties destilleren die een wijs persoon typeren. Een wijs persoon:

• Kan goed luisteren, evalueren en advies geven
• Heeft goede intenties voor zichzelf en anderen
• Reageert niet impulsief, maar met een goede balans tussen verstand en gevoel
• Houdt rekening met de voorgeschiedenis en de consequenties van een probleem
• Is in staat om problemen in hun context te plaatsen

Nadat je alle relevante informatie en de antwoorden op je vragen hebt verzameld, maak je een plan om het voorliggende probleem te kunnen gaan oplossen. Deze impliciete kennis haal je niet uit boeken, een training of cursus, maar verwerf je door (jarenlange) werk- en levenservaring. Bij impliciete kennis gaat het meer om weten ‘hoe’ dan om weten ‘wat’, dus meer om contextgevoeligheid en weten hoe ‘de hazen lopen’ en je intuïtie, dan om formele feitenkennis.

Wijsheid ontstaat door de expliciete kennis die je hebt te verbinden met impliciete kennis en te reflecteren op de ervaringen, die je tegenkomt. Het opdoen van ervaring kost nu eenmaal tijd en daarom is de uitdrukking ontstaan 'wijsheid komt met de jaren'.

Wijze mensen waarderen in het algemeen kwaliteiten als:

• Open minded: iemand met een open mind (open geest, ruimdenkend) is tolerant en verdraagzaam, interesseert zich voor het onbekende, staat open voor verschillende ideeën, ervaringen, zienswijzen, theorieën en leefstijlen.
• Empathie: het vermogen om je in te leven in de gevoelens van andere mensen en mee te leven met hun emoties.
• Nieuwsgierigheid: het verlangen dat je voelt om meer over iets te weten te komen.
• Geduld: in staat zijn om vertragingen, tegenslagen en uitdagingen te verdragen met kalmte en begrip, wetende dat goede dingen komen voor wie wacht.
• Optimisme: bekijken de situatie met een positieve blik, hebben goede verwachtingen van de toekomst en vertrouwen op hun eigen kwaliteiten om problemen het hoofd te kunnen bieden.
• Respectvol met anderen van gedachten wisselen, argumenteren en discussiëren.
• Emotionele intelligentie: wijze mensen hebben hun emoties onder controle, zijn stabiel en laten zich niet makkelijk van de wijs brengen.
• Feedback ontvangen een wijs mens leert van zijn fouten.

Vijf fouten die je als wijs of slim persoon kunt maken:

• Onrealistisch optimisme: denken dat je zo slim bent dat je alles kunt.
• Egocentrisme: de focus ligt volledig op jezelf en het eigenbelang. Je onderschat of negeert de verantwoordelijkheden die je ten opzichte van anderen hebt.
• Alwetendheid: je gelooft dat je alles weet.
• Almacht: je gelooft dat je alles kan doen omdat je alle macht hebt.
• Onkwetsbaarheid: je gelooft dat je overal mee weg kan komen.

Belangrijke leerdoelen om te voorkomen dat wijsheid doorslaat naar een valkuil zijn:

• Bescheidenheid: je kunt jezelf op de achtergrond plaatsen als de situatie hierom vraagt. Je luistert goed naar anderen en vraagt door.

Als je zeer wijs bent, dan kun je je ergeren aan iemand die:

• Ongeduldig is en zoekt naar een snelle pragmatische oplossingen of onmiddellijke bevrediging. Jij ziet immers het belang in van lange termijn denken en doorzettingsvermogen.
• Arrogant is, opschept over zijn prestaties of kennis.
• Onwetend is en niet nieuwsgierig is om zijn kennis te verbreden.
• Niet kritisch nadenkt en blind vaart op algemeen aanvaarde overtuigingen.
• Passief of inactief is, uitstelgedrag vertoont en kwesties voor zich uit schuift. Jij begrijpt immers het belang van verantwoordelijkheid nemen en weloverwogen besluiten nemen.
• Geen rekening houdt met de consequenties van zijn keuzes en gevolgen van zijn acties.
• Weerstand uitoefenen tegen veranderingen en weinig aanpassingsvermogen heeft.
• Weinig empathie of begrip voor anderen heeft.
• Negatief is en graag klaagt of roddelt over anderen.
• Onwijs bekrompen is en niet open staat voor nieuwe perspectieven.

Wijsheid of levenswijsheid is de kunst om in alle levensomstandigheden juist te oordelen en te handelen. De betekenis is dus praktisch of moreel.

De wijze zal heersen over de sterren (Engelse tekst) maar ook De wijze zal beheerst worden door de sterren (Latijnse tekst).

In de beschrijvingen van (levens)wijze mensen komt een zekere stereotypering naar voren: Volgens sommige beschrijvingen zijn wijzen mensen die fouten gemaakt hebben, en daarvan geleerd hebben. Zij hebben genoten en geleden, keuzes gemaakt, gehandeld en de verantwoordelijkheid voor hun daden aanvaard. Wijzen hebben niet alleen hun eigen belang maar ook dat van hun medemensen bevorderd.

Zij hebben zichzelf leren kennen en zichzelf geaccepteerd; zij hebben de waarheid leren kennen en lijden niet meer. Zij zijn ondanks ondervonden tegenslagen gelukkig, dankbaar en vriendelijk, worden niet (meer) geplaagd door onvervulde verlangens, hebben een goed geweten, en zijn vaak niet bang voor de dood. Je zou kunnen zeggen dat zij toonbeelden zijn van een geslaagd menselijk leven, de belichaming van humaniteit.

Volgens sommigen wordt wijsheid door ervaring verkregen. Anderen daarentegen zijn van oordeel dat juist onervaren mensen (kinderen) heel wijs kunnen zijn. Opvattingen over wijsheid spelen een rol in onder andere filosofie en religie, en wisselen volgens de heersende culturele traditie.

We kunnen veelwetend zijn door andermans kennis, maar we kunnen niet wijs zijn door andermans wijsheid.[iv]